صادرات خاویار، مزیتی رقابتی که باید قدر دانسته شود!
خاویار صادراتی ایران در دنیا حرفهای زیادی برای گفتن دارد. حکایت این محصول خاص دریای خزر مانند برخی کشورهای نوپا در این صنعت، صرفاً به 50 سال اخیر محدود نمی‌شود. بلکه سراغ آن را می‌توانید از جای جای تاریخ این سرزمین بگیرید. امروزه محصولی نظیر بلوگا در بازارهای جهانی آن‌چنان کمیاب شده است که مشتریان رستوران‌ها و هتل‌های مشهور جهانی خریدش آن را چیزی مثل معجزه می‌دانند! صادرات این محصول را در واقع، باید شناسنامه معتبری از قابلیت‌های کشورمان بدانیم که شایسته تحلیل و آسیب‌شناسی است. لذا با نگارش این گزارش، قصد داریم گریزی بر چند و چون خاویار صادراتی ایران بزنیم و تار و پود این تابلوی نفیس را پیش چشمتان توصیف کنیم.
فهرست عناوین
انواع خاویار صادراتی ایران
امروزه در بازار خرید و فروش خاویار عناوین مختلفی به گوشتان می‌خورند. برخی از آن‌ها را باید از محصولات پرورشی کشورهایی نظیر چین بدانیم که در پاره‌ای موارد، صرفاً نام خاویار را به یدک می‌کشند. چرا که در برخی ممکن است کمترین اثری از خصوصیات خاویار نیابید. امروزه عمده خاویار صادراتی ایران از نوع پرورشی است؛ اما شرایط کیفی محصولات مزارع پرورشی معتبر و نام‌آشنا عمدتاً با انواع خاویار وحشی چندان مو نمی‌زنند. با چنین توصیفی انواع محصولات صادراتی ایران را می‌توانیم به شرح زیر در نظر بگیریم.
خاویار بلوگا
دانه‌های خاویار بلوگا طعمی کره‌ای و آجیلی نزدیک به گردو دارند و نرم هستند. این خاویار جزء محصولات معروف بازارهای جهانی است و دانه‌های درخشانی دارد که در بازه رنگی سیاه کامل تا خاکستری روشن قرار می‌گیرند. خاویار بلوگا از فیل ماهی دریای خزر به‌دست می‌آید و تولید پرورشی آن دست‌کم 11 سال طول می‌کشد. سابقه تولید و مصرف این محصول ردپایی قوی در تاریخ کشورمان دارد؛ طوری‌که می‌توانیم آن را مختص ایران بدانیم. البته با خرید خاویار از مجموعه‌هایی نظیر خانی خاویار می‌توانید بلوگا را در اقسام زیر بیابید.
خاویار بلوگا ایمپریال
این محصول بافتی صاف و ابریشمین دارد. طعم کره‌ای و فندقی آن پیچیده است که با نوت‌های ملایم شروع می‌شود و به پایانی طولانی می‌رسد. رنگ این محصول نیز تیره تا روشن است.
خاویار بلوگا کالینان
در هنگام خرید خاویار، دانه‌های این محصول را در بازه رنگی خاکستری تیره تا روشن خواهید یافت. طعم دلچسب و ملایم آن کره‌ای است که نوت‌هایی فندقی را آزاد می‌کند. کالینان از محصولات پرطرفدار در بازارهای جهانی است که می‌تواند ارز زیادی را وارد چرخه اقتصاد کشورمان کند.
بلوگا الماس
رنگ دانه‌های این محصولِ مرغوب، سفید و خاص هستند. طعم این مرواریدهای چشم‌نواز را نیز همانند انواع خاویار پرورشی بلوگا دلنشین و ماندگار خواهید یافت. بلوگا الماس محصولی کمیاب و از انواع صادراتی خاص کشورمان در صنعت تولید و عرضه خاویار است.
خاویار استرا
این نوع خاویار طعمی آجیلی با کمی شیرینی دارد. این طعم با حسی از تازگی و گروه متعادلی از مزه‌های دریایی و گردوی تازه قابل توصیف است. این محصول خودش را در بازار با رنگ‌هایی گرم به رخ می‌کشد؛ از قهوه‌ای تیره تا یشم و کهربایی تیره تا زرد طلایی. بافت استرا نرم و شل است؛ اما سفت‌تر از خاویاری مثل بلوگا.دانه‌های آن شفاف و براق با پوسته‌ای نسبتاً سفت هستند. این محصول را از ماهی چالباش به دست می‌آورند که گونه‌های ایرانی، روسی، اروپایی، آمور و سیبری دارد. فرآیند تولید خاویار استرا به‌وسیله این ماهی چیزی حدود 8 سال طول می‌کشد. اندازه دانه‌های استرا نیز حدود 2 میلی‌متر است.
خاویار استرلیاد
این محصول از انواع خاویار پرورشی است که آن را نوعی ماهی خاویاری به همین نام و با نام علمی Ruthenus یا Sterletتولید می‌کند. این ماهی بومی رودخانه‌هایی است که به دریای خزر، سیاه، بالتیک، بارنتس و آزوف می‌ریزند. زمان تولید و عمل‌آوری استرلیاد تقریباً سه سال است. از طعم این محصول باید انتظار نوت‌های دلپذیر روغنی و متعادل را داشته باشید. دانه‌های این محصول بافت صاف مخملی و رنگ‌های خاکستری و کهربایی دارند.
خاویار سوروگا
این خاویار جزء محصولات کلاسیک و شناخته شده در سطح جهانی است. طعم آن ترکیبی خاص از نوت‌هایی کره‌ای با انواع معدنی پیچیده را یادتان می‌آورد. در مزه کردن دانه‌های این محصول کمی خامه با چاشنی تندی، نمکین و نت‌های نان تست نیز قابل تشخیص هستند. بافت انواع خاویار سوروگا سفت موقر و دانه‌هایش خاکستری تیره تا تقریباً سیاه چشم‌نواز هستند. سوروگا را در دسته خاویارهای دارای دانه‌های نه‌چندان درشت طبقه‌بندی می‌کنند.
گران‌ترین خاویار صادراتی
خاویار بلوگا از زمان‌های دور از گران‌ترین محصولات بوده که به دانه‌های بزرگ و طعم لوکسش شناخته شده است. با وجود این، ماهیان خاویاری مولد بلوگا طبق توافق‌نامه‌های بین‌المللی گونه‌هایی در معرض خطر انقراض هستند؛ از جمله CITES یا کنوانسیون بین‌المللی تجارت گونه‌های جانوری و گیاهی وحشی در حال انقراض. در نتیجه، مشمول قوانین سختگیرانه و محدودیت‌های صادراتی می‌شوند. اما در این خصوص می‌توانیم نکات زیر را در نظر بگیریم.
فرآیندهای پایدار برداشت و عمل‌آوری
ایران صادرکننده مهم خاویار از جمله بلوگا در جهان است و شیوه‌های برداشت پایدار را برای تطبیق این کار با مقررات بین‌المللی به کار می‌گیرد. چنین فرآیندهایی با توجه به ممنوعیت واردات بلوگا به کشورهایی نظیر ایالات متحده بسیار مورد توجه هستند. آن‌ها را می‌توانیم ترکیبی از تلاش‌های حفاظتی، شیوه‌های برداشت مسئولانه و تکنیک‌های دقیق پردازش بدانیم. لذا برخی از اصول این کار به شرح زیر هستند.
- ممنوعیت صید ماهیان خاویاری بلوگا به‌منظور تضمین حفظ جمعیت‌های زنده می‌تواند نقش مهمی در بازیابی نسل این موجودات داشته باشد.
- رهاسازی بچه‌ماهی‌های خاویاری در زیست‌بوم طبیعی طبق برنامه منظم سالیانه را باید اقدامی در راستای تعدیل اثرات عوامل مخرب حیات این ماهی‌ها در نظر بگیریم.
- ارزیابی کردن منظم جمعیت ماهیان خاویاری بلوگا با تحقیقات علمی و برنامه‌های نظارتی بر شناسایی و تحلیل دقیق وضعیت آن‌ها در طبیعت بسیار مفید خواهند بود.
- شناسایی و حفاظت از مناطق مهم تخم‌ریزی و مسیرهای مهاجرت ماهیان خاویاری بلوگا برای حمایت از تولید مثل طبیعی آن‌ها ضروری است.
- اقدامات حفاظتی از زیستگاه‌های طبیعی در برابر آلودگی، تخریب و سایر تهدیدات زیست‌محیطی با نظارت نهادهای بین‌المللی می‌تواند بازسازی این گونه‌ها را تسریع کند.
- تأمین کردن محیط‌های فرآوری بهداشتی برای جلوگیری از آلودگی و حفظ یکپارچگی خاویار در طی فرآوری امروزه با سخت‌گیری بیشتری صورت می‌گیرند.
- همکاری با سازمان‌های بین‌المللی، گروه‌های حفاظتی و سایر ذینفعان برای به اشتراک گذاشتن بهترین شیوه‌ها مهم است. این کار باعث تبادل اطلاعات و کار جمعی جهت مدیریت پایدار جمعیت ماهیان خاویاری بلوگا می‌شود.
تعیین کردن گران‌ترین خاویار صادراتی
برای تعیین کردن این نوع خاویار باید به عواملی توجه کنیم که تعیین‌کننده قیمت خاویار هستند. در کنار اصالت و کمیابی محصول، معیارهایی نظیر نوع، کیفیت و منبع خاویار و تقاضای بازار هر کدام می‌توانند توصیف‌کننده جنبه خاصی از گران‌ترین محصول باشند. با توجه به این ویژگی‌ها می‌توانیم محصولات زیر را جزء گران‌ترین اقلام صادراتی کشورمان بدانیم.
خاویار الماس
الماس که غالباً به‌عنوان طلای سفید شناخته می‌شود، نوعی خاویار بلوگای کمیاب و خاص است که رنگ با طلایی کمرنگ متمایز می‌شود. این محصول معمولاً از ماهیان خاویاری بلوگای قدیمی‌تر تهیه می‌شود و به طعم بدیعش مشهور است. کمیاب بودن خاویار الماس همراه با ظاهر و طعمی خاص، آن را به یکی از گران‌ترین محصولات صادراتی تبدیل می‌کند.
خاویار ایرانی بلوگا
این محصول ایرانی را پرچم‌دار کیفیت، طعم و ظاهری لوکس در جهان می‌دانند. پیشینه و شرایط کیفی این محصول را نمی‌توانیم به معیارهای گران‌ترین خاویار جهان تنزل دهیم! چرا که گوهرشناسان ارزش برخی مرواریدها را فراتر از قراردادهایی از جنس قیمت‌های پولی می‌دانند.
خاویار استرا طلایی
خاویار Ossetra به تخم‌های متوسط تا بزرگ و طیف رنگ‌هایش از جمله سایه‌های قهوه‌ای، طلایی و کهربایی ارزشمندش معروف است. نوع طلایی این محصول گونه برتری است که با رنگ متمایز و طعمی غنی، ارزش بازار نسبتاً بالایی را نوید می‌دهد.
شرایط صادرات خاویار
شرایط صادرات و خرید و فروش خاویار بسته به کشورهای مقصد این کار می‌تواند متفاوت باشد. البته از منظر الزامات داخلی، فارغ از هر مقصدی باید شرایط زیر را در خصوص صادرات این محصول رعایت کنید:
- اخذ مجوز از سازمان شیلات مبنی بر صادرات خاویار
- صادرات دست‌کم 5 کیلوگرم خاویار برای توجیه اقتصادی این کار و
- تأمین کردن تضمین‌های کیفی و شرایط اصالت محصول مطابق مقررات واردات کشورهای مختلف
مهم‌ترین مقاصد صادراتی خاویار ایران
- کشورهای آسیایی را باید از مهم‌ترین مقاصد صادرات این محصول بدانیم. البته برای این کار باید حتماً به ضوابط این کشورها توجه نمایید؛ مثلاً کشور ژاپن به شرطی خاویار وارداتی را می‌پذیرد که برای فرآوری آن از نمک خالص (NaCl) به‌عنوان نگهدارنده استفاده کرده باشند.
- کشورهای اروپایی نیز در پاره‌ای موارد، شرایط متفاوتی را برای وارد کردن خاویار از سایر کشورها تعیین کرده‌اند. مثلاً آلمان بیشترین مقدار خاویار را از ایران وارد می‌کند؛ سپس آن را طبق مقررات سایر کشورهای اروپایی، به کشورهایی نظیر انگلیس، ایتالیا، اسپانیا و فرانسه صادر می‌کند.
الگوی صادرات خاویار به اروپا
الگوی CFR روش صادراتی خاویار کشورمان به اروپا است. طبق این الگو، محصول به‌صورت هوایی به کشور مورد نظر ارسال می‌شود و واردکننده اقداماتی نظیر ترخیص گمرکی و ارسال به انبار را انجام می‌دهد. در این خصوص باید با توجه به شرایط ویژه خاویار فرآیندهای ترخیص با سرعت منطقی صورت گیرند. البته طبق ضوابط این کشورها کاربرد برخی مواد غیر از نمک خالص نیز در فرآوری محصول قابل انجام است.
مراحل صادرات خاویار ایران به سایر کشورها
- قبل از هر چیز، لازم است برای صادرات خاویار شرکتی ثبتی با سرمایه داخلی لازم داشته باشید.
- شناسایی کردن کشور مقصد صادرات خاویار از طریق فعالیت‌های مربوط به تحقیقات بازار و معرفی کردن محصول در سایر کشورها، مرحله مهم این کار است.
- بررسی کردن ضوابط کشورهای مختلف در خصوص واردات خاویار می‌تواند نحوه سیاست‌گذاری صادراتی این محصول را مشخص کند. یادتان باشد که عدم رعایت کردن این مقررات می‌تواند علاوه بر عدم پذیرش محصول در مقصد باعث خدشه‌دار شدن اعتبار حرفهای شرکت شود.
- بسته‌بندی، فراهم‌سازی شرایط بهینه نگهداری و حمل محصول در کنار تعیین کردن قیمت خاویار از مراحل مهم این کار هستند. در تمامی این فرآیندها باید بر حفظ کیفیت خاویار صادراتی تأکید کنید تا محصول را در بهترین شرایط به مقصد برسانید.
- پس از دریافت کردن مجوزهای لازم، باید محصول را طوری آماده ارسال کنید که دمای نگهداری و شرایط جلوگیری از فسادش به دقت رعایت شده باشند.
برای صادرات خاویار چه مجوزهایی لازم دارید؟
اولین مجوز این کار، مجوز صادرات ماهیان خاویاری و تخمک آن‌ها است. سایر مجوزهای لازم عبارتند از:
- سایتس (CITES)
- دامپزشکی
- قرنطینه
- حمل و اخذ گواهی از اتاق بازرگانی
در اینجا بد نیست اشاره کنیم که مجوز سایتس (CITES) برای محافظت کردن از موجودات در حال انقراض ارائه می‌شود. از طرفی، صرفاً مجموعه‌های دارای پروانه پرورش ماهیان خاویاری می‌توانند در زمینه صادرات این محصولات فعالیت کنند. برای این منظور، در بدن همه ماهی‌های در حال پرورش این مجموعه‌ها، ریزتراشه‌هایی کار می‌گذارند که در واقع، شناسه ثبت شده ماهی در سازمان سایتس است. البته بد نیست بدانید که همه کشورهای صادرکننده و پرورش‌دهنده ماهیان خاویاری جهت دریافت این مجوز باید عضو این کنوانسیون باشند. مجوز سایتس نیز اقسام متنوعی دارد؛ از جمله: مزرعه، مرکز فرآوری و بسته‌بندی و صادرات.
قیمت هر کیلو خاویار بلوگا صادراتی
قیمت هر کیلو خاویار صادراتی را در حال حاضر چیزی بین ۸۰۰ تا ۱۷۰۰ یورو باید در نظر بگیریم. البته چنانچه قیمت هر یورو حدود 55 هزار تومان باشد، با توجه به کیفیت و گرید دانه‌های خاویار می‌توانیم هر کیلو خاویار صادراتی کشورمان را با قیمتی حدود 44 تا 94 میلیون تومان محاسبه کنیم.
سرمایه‌گذاری برای صادرات خاویار
سرمایه‌گذاری در زمینه صادرات این محصول با توجه به ارزش بالای بازار، مقررات بین‌المللی مربوطه و نیاز به شیوه‌های پایدار می‌تواند پرسود اما پیچیده باشد. در اینجا به برخی عوامل مهم دخیل در این کار اشاره می‌کنیم.
تحقیقات بازار
تحقیقات کامل بازار برای درک کردن تقاضای جهانی خاویار لازم است؛ از جمله ترجیحات منطقه‌ای و روندهای نوظهور. همچنین، لازم است پویایی بازار، رفتارهای مصرف‌کنندگان و چشم‌انداز رقابتی این صنعت را به درستی تحلیل کنید.
تعیین کردن بازارهای هدف و مقررات ناظر بر آن‌ها
برای این منظور باید بازارهای صادراتی هدف را بر مبنای تقاضا، مراجع نظارتی و ظرفیت رشدشان شناسایی کنید. همچنین، ترجیحات و مقررات خاص بازار مربوط به مصرف خاویار را در نظر بگیرید. از سوی دیگر، باید مقررات بین‌المللی حاکم بر صادرات خاویار مثل CITES را بشناسید، مجوزهای لازم برای صادرات قانونی خاویار را اخذ کنید و کارتان را طبق استانداردهای کیفی و گواهینامه‌های مربوطه پیش ببرید. از طرفی، حمایت از آبزی‌پروری ماهیان خاویاری را به‌عنوان جایگزینی مسئولانه برای برداشت گونه‌های وحشی در نظر بگیرید.
قوانین صادرات خاویار
ضوابط این کار در کشورمان به‌طور دقیق تعیین شده‌اند که به عمده آن‌ها اشاره کردیم. برای انجام دادن این کار، علاوه بر داشتن شرکت و اخذ مجوز رسمی فعالیت، باید نظارت‌های فنی و بهداشتی مراجع ذیصلاح ملی و بین‌المللی را بپذیرید. از طرفی، یادتان باشد که صادرات خاویار به کشورهایی نظیر ایالات متحده ممنوع است.
نتیجه گیری
علاوه بر مقررات ملی در خصوص فعالیت در زمینه تولید و عرضه خاویار در بازارهای جهانی، لازم است الزامات کنوانسیون‌هایی نظیر CITES را بپذیرید. به‌طور کلی، مقررات صادرات خاویار از دو جنبه اهمیت دارند. اولاً باعث می‌شوند تا نگرانی‌های کشورهای مقصد درباره ترکیبات محصول و روش‌های صحیح فرآوری محصول رفع شوند و ثانیاً گامی جدی در راستای تولید پایدار و در نظر گرفتن الزامات زیست‌محیطی در این کار هستند. البته مجموعه‌هایی نظیر خانی خاویار چندین سال است که در کنار تولید و عرضه محصولاتی اصیل، در مسیر بازیابی ذخایر ماهیان خاویاری پیشرو بوده‌اند.